Ciemna strona baśni. Kopciuszek cz.1

Kiedy jako mała dziewczynka poznałam tę baśń wg przekazu braci Grimm byłam trochę przerażona. Dosłowność śmierci matki, wizyty dziewczyny na grobie, okrucieństwo nowej rodziny, krwawe “manewry” przyrodnich sióstr i wreszcie wydłubanie im oczu przez ptaki nie były może najlepszą historią dla mnie jako kilkuletniej dziewczynki. Chociaż z drugiej strony może Kopciuszek mnie trochę uodpornił i wyciągnął z przesadnej wrażliwości. (Tak, tak, mam świadomość, że to tak nie działa 😉 ).

Istnieje wiele interpretacji tej klasycznej baśni, większość z nich zdecydowanie złagodzono, aby zaspokoić potrzeby “grupy docelowej” czyli najmłodszych odbiorców. Jak dla większości dzieci, Kopciuszek również dla mnie przynosił nadzieję, że nawet najgorsza sytuacja jest tylko etapem i na końcu zawsze zwycięża sprawiedliwość. Przynajmniej tak być powinno.

Brat, siostra- mój wróg?

W interpretacji psychoanalitycznej wg Bruno Bettleheima jest to przede wszystkim baśń o rywalizacji z rodzeństwem. Macocha i siostry są bez wątpienia okrutne, dzięki czemu dziecko może usprawiedliwić siebie w swoich własnych oczach. Działa to na zasadzie: “mimo, że zrobiłem coś złego, to nie jestem tak zły jak te postacie w baśni”.

Jednocześnie młody człowiek uświadamia sobie, że położenie w jakim się znalazł nie jest aż tak fatalne jak los biednego Kopciuszka. Można wręcz uznać, że jest prawdziwym szczęściarzem!

Przezwyciężenienie złego losu i ukaranie złych sióstr oznacza dla dziecka nadejście sprawiedliwości, a wrażenie lepszego traktowanie brata lub siostry przez rodzica staje się dlań bardziej akceptowalne.

Jedną z podstaw oddziaływania baśni na psychikę młodego człowieka jest wg Bettleheima identyfikowanie się z dobrym bohaterem. Odnalezienie w sobie pozytywnych cech pomaga dziecku przejść przez niezwykle trudny okres dojrzewania i poznawania własnej osobowości.

Kopciuszek a symbolika popiołu

Życie w otoczeniu popiołu wydaje się być totalną degradacją i poniżeniem postaci Kopciuszka. De facto jednak, w wielu kulturach popiół pośrednio łączy się z czystością oraz podziwianą godnością. Można tutaj nawiązać do mitologicznych strażniczek ogniska – westalek. Była to służba szanowana i wymagająca zachowania nie tylko symbolicznej czystości, ale też nieskalanego charakteru.

Same popioły używane były w rytuałach religinych i symbolicznie łączono je z ogniem. Ten z kolei od zawsze rodził skojarzenia z głębokim oczyszczeniem.
A bardziej przyziemnie: popiół wykorzystuje się do dziś w czyszczeniu delikatnych i szlachetnych powierzchni.

Jest to jednak także symbol żałoby i utraty kogoś bliskiego – oznacza w baśni tęsknotę Kopciuszka za zmarłą matką. Zwłaszcza, że popiół (nieco przewrotnie) mógł być także cudownym wspomnieniem przeszłości – budził skojarzenie z kuchnią, piecem, wspólnym czasem i ciepłem domowego ogniska.

Kopciuszek wie, że te chwile już nigdy nie wrócą. Przebywanie pośród popiołu może być dla niego zanurzeniem się we wspomnieniach i pragnieniem powrotu do szczęśliwego dzieciństwa.

Kopciuszek po wszystkich życiowych niepowodzeniach staje się oczyszczona, nieskazitelna i odradza się jak Feniks z (nomen omen) popiołów.

Ponieważ w Kopciuszku odnajdziemy jeszcze wiele innych, ciekawych znaczeń i symboli, postanowiłam poświęcić tej baśni więcej niż jeden post.
Tymczasem zapraszam Was na analizę Czerwonego Kapturka lub Królewny Śnieżki.